در هر سرمایه‌گذاری، چیزی که سرمایه‌گذار را بیش از همه می‌ترساند، احتمال ورشکستگی است. احتمالی که مثل سایه دنبال سرمایه‌داران می‌آید و آنان را می‌ترساند. برای همین بد نیست احتمال ورشکستگی را درمورد صندوق های سرمایه گذاری برررسی کنیم و ببینیم شرایط ورشکستگی صندوق سرمایه گذاری چگونه است.
احتمال ورشکستگی صندوق سرمایه گذاری
ورشکستگی در اصطلاح تجارت به معنای شرایطی است که بدهی یک بنگاه اقتصادی بیشتر از دارایی آن باشد و از پرداخت دیون خود ناتوان شود.
مردم عموما اعتماد بیشتری به بانک‌ها دارند و ترجیح می‌دهند پولشان را در بانک‌ها سپرده‌گذاری کنند تا اینکه آن را در صندوق های سرمایه گذاری بگذارند. این اعتماد بابت سازمان ناظر روی بانک‌ها به وجود آمده، یعنی از آنجایی که بانک‌ها زیر نظر بانک مرکزی فعالیت می‌کنند و مردم بانک مرکزی را پشتوانه بانک‌ها می‌دانند، پس خیالشان از بابت سرمایه‌شان راحت است.
اما باید بدانیم که صندوق‌ها هم از زمان تاسیس در سال 1387 زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند و از این جهت پشتوانه قابل اعتمادی دارند. هر دوی این نهادها بعنوان ارکان نظارتی و تصمیم گیرنده بازار پول (بانک مرکزی) و سرمایه (سازمان بورس و اوراق بهادار)، مشروعیت و قدرت برابری در حوزه فعالیت خود دارند. به این معنی که سازمان بورس هم به اندازه بانک مرکزی معتبر است و تنها تفاوت‌شان این است که بانک مرکزی قدیمی‌تر است و سازمان بورس جوان‌تر!
سازمان بورس عملکرد صندوق‌ها را کاملا تحت نظر دارد و آن‌ها را موظف کرده تا صورت‌های مالی، دارایی‌ها و خرید و فروش‌هایشان را ماهیانه و به طور شفاف اعلام کنند.
نکته مهم دیگری که در مورد صندوق های سرمایه گذاری وجود دارد، این است که ریسک سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها بسیار پایین است. چون حتی ریسکی‌ترین صندوق‌ها هم موظف هستند در لیست سهم‌هایی که سازمان بورس منتشر و ابلاغ می‌کند، سرمایه‌گذاری کنند. بنابراین صندوق‌ها نمی‌توانند هر ریسکی بکنند و در هر دارایی که دلشان می‌خواهد سرمایه‌گذاری کنند.
در نتیجه ریسک ورشکستگی یا تمام شدن سرمایه در صندوق های سرمایه گذاری، بسیار کم و رو به صفر است و تنها ریسکی که در این صندوق‌ها وجود دارد، ریسک سود نکردن یا از دست دادن درصدی از سرمایه است.
با این حال در ادامه احتمال ورشکستگی را در مهم‌ترین صندوق های سرمایه گذاری بررسی می‌کنیم.
ورشکستگی در انواع صندوق های سرمایه گذاری
صندوق های سرمایه گذاری سهامی و مختلط به گونه‌ای هستند ک سرمایه‌گذار از تفاوت قیمت خرید و فروش سود کسب می‌کند. بنابراین سرمایه‌گذار در سود و زیان صندوق شریک است. یعنی اگر سرمایه‌گذار هر واحد صندوق را به قیمت 250 هزار تومان خریده باشد و الان قیمت هرواحد صندوق تحت تاثیر شرایط بد اقتصادی به 120 هزارتومان رسیده باشد، سرمایه‌گذار به ازای هر واحد صندوق، 130 هزار تومان ضرر کرده و نمی‌تواند ادعایی برای دریافت این مقدار داشته باشد.
بنابراین می‌توانیم بگوییم ورشکستگی در این نوع صندوق‌ها معنایی ندارد، زیرا سرمایه‌گذار در سود و زیان سرمایه‌گذاری شریک است و درواقع کاهش ارزش هر واحد صندوق منجر به افزایش میزان بدهی‌‌های صندوق به سرمایه‌گذار نمی‌شود.
اما اکثر صندوق هایبا درآمد ثابت ارزش مبنایی هر واحد صندوق را تضمین می‌کنند، به این صورت که اگر سرمایه‌گذار هر واحد صندوق را در گذشته به مبلغ 110 هزار تومان خریده باشد و قیمت امروز هر واحد صندوق به 97 هزارتومن رسیده باشد و سرمایه‌گذار قصد ابطال واحدهای خود را داشته باشد، صندوق موظف است طبق قراردادی که هنگام فروش واحدها به سرمایه‌گذار منعقد شده، ارزش مبنای هرواحد را به سرمایه‌گذار پرداخت کند (یعنی همان 110 هزار تومان).
حال اگر صندوق سرمایه گذاری با درآمد ثابت دارای رکن ضامن نقدشوندگی باشد، پرداخت پول به سرمایه‌گذار توسط ضامن انجام می‌شود و اگر فاقد رکن ضامن باشد، باز هم باتوجه به اینکه دارایی‌های صندوق با درآمد ثابت از نقدشوندگی بالایی برخوردار هستند، مشکلی در پرداخت ارزش مبنا به سرمایه‌گذاران وجود ندارد.
اکثر دارایی‌های صندوق‌های با درآمد ثابت اوراق مشارکت دولتی است. بنابراین در صورتی اصل سرمایه این صندوق به خطر می‌افتد که دولتِ یک کشور ورشکست کند و احتمال پیش آمدن این سناریو بعید است!
لازم به ذکر است که از آغاز کار صندوق‌ها در سال 88 تاکنون هیچ صندوقی ورشکسته نشده است، که این خود تایید کننده موارد ذکر شده در بالا است.
انحلال صندوق های سرمایه گذاری
موضوعی که درمورد صندوق های سرمایه گذاری وجود دارد، انحلال آن‌هاست که با ورشکستگی کاملا متفاوت است. شرایط انحلال و تصفیه صندوق های سرمایه گذاری در اساسنامه هر کدام ذکر شده است و مجمع صندوق تصمیم‌گیری در خصوص منحل شدن صندوق را به عهده دارد. شرایط منحل شدن صندوق‌ها با یکدیگر متفاوت است و مجمع هر صندوق بسته به نوعی که دارد، تصمیم منحل شدن آن صندوق را می‌گیرد.
به عنوان مثال در صورتی که واحدهای سرمایه گذاری یک صندوق مدام در حال ابطال شدن باشند، به طوری که تعداد واحدهای سرمایه گذاری موجود نزد سرمایه‌گذاران در طول 10 روز کاری متوالی و در پایان هر روز به کمتر از حداقل تعیین شده در امیدنامه برسد، مدیر صندوق باید موضوع را به سازمان بورس اطلاع دهد. پس از اطلاع دادن این موضوع هم به مدت 10 روز فرصت دارد تا اعضای مجمع صندوق را دعوت کند تا جلسه‌ای تشکیل دهند و درمورد انحلال یا ادامه فعالیت صندوق تصمیم‌گیری کنند.
دلایل انحلال صندوق سرمایه گذاری
چند مورد از دلایل انحلال صندوق‌ها که در همه آن‌ها مشترک است عبارتند از:
- در صورتی که ادامه فعالیت صندوق به تشخیص یا تأيید سازمان امکان‌پذیر نباشد، از قبیل عدم موفقیت در جمع‌آوری منابع مالی برای ادامۀ فعالیت صندوق.
- در صورت لغو مجوز صندوق توسط سازمان
- در صورت صدور حکم دادگاه مبني بر خاتمۀ فعاليت یا انحلال صندوق
- به تقاضای هر یک از سرمایه‌گذاران یا ارکان صندوق و تأیید سازمان در‌صورتی که هر يك از اركان به وظايف خود عمل نكند و شخص جایگزین انتخاب نشده باشد.
- لغو پذیرش صندوق در بورس یا بازار خارج از بورس مربوطه، مادامی که در هیچ یک از بورس‌ها یا بازارهای خارج از بورس دیگر پذیرفته نشده باشد.
البته در برخی از صندوق‌ها، مثل صندوق سرمایه گذاری پروژه و زمین و ساختمان، زمانی که تعهدات اجرایی آن‌ها به پایان می‌رسد، فعالیت صندوق هم تمام می‌شود و به این ترتیب صندوق سرمایه گذاری منحل می‌شود.
به عنوان مثال در صندوق پروژه، شرط زیر یکی از موارد انحلال صندوق است:
- پس از اتمام ساخت پروژۀ صندوق و تبدیل شرکت‌پروژه به شرکت سهامی عام و عرضۀ عمومی بخشی از سهام آن طبق مقررات
در اساسنامه صندوق زمین و ساختمان هم مورد زیر به عنوان یکی از شرایط انحلال صندوق بیان شده است:
- پس از اتمام موضوع فعالیت صندوق، اعم از ساخت پروژه ساختمانی صندوق و فروش آن و انتقال اسناد مالکیت به خریداران.
نکته: لازم به ذکر است در صورت منحل شدن هر صندوق سرمایه گذاری بازه زمانی مشخص می‌شود و در آن بازه تمام پول سرمایه گذاران به ارزش آخرین قیمت ابطال واحدهای صندوق به آن‌ها پس داده می‌شود.
نتیجه‌گیری
سرمایه‌گذاری در صندوق های سرمایه گذاری یکی از کم ریسک‌ترین سرمایه‌گذاری‌هاست که احتمال ورشکستگی در آن‌ها تقریبا غیرممکن است. تنها ریسکی که در این سرمایه‌گذاری وجود دارد، سیاست سرمایه‌گذاری صندوق است که به نوع آن بستگی دارد. مثلا سرمایه‌گذاری در صندوق سهامی، ریسک بازار سهام و نوسان‌های هر روزه آن را به دنبال دارد. پس تنها باید این فاکتور را به عنوان ریسک سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها در نظر گرفت، نه احتمال ورشکستگی را.