- بهنام قلی‌پور
- روزنامه‌نگار
۲۵ دی ۱۳۹۹ - ۱۴ ژانویه ۲۰۲۱
دستگاه‌های استخراج رمزارز بیت‌کوین در ایران بار دیگر خبرساز شده است. برخی مقامات می‌گویند مزارعی که چینی‌ها در ایران برپا کرده‌اند یکی از مهمترین عوامل قطعی برق است. قطعی برق طی روز‌های اخیر در برخی استان‌های ایران با اعتراض و انتقاد‌های بی‌شماری همراه شده است؛ انتقادی که منجر به "تعطیلی موقت یکی از مزارع استخراج بیت‌کوین چینی‌ها" در رفسنجان شد.
با وجود اینکه به یک شرکت چینی مجوز استخراج بیت‌کوین در ایران داده شده است اما در حال حاضر مزارع دیگری از جمله مزارع وابسته به نهادهای دولتی و شبهه دولتی هم در ایران فعالند.
از دستگاه‌های رمزارز به عنوان "قاتلین برق" هم نام برده می‌شود. این دستگاه‌ها برای استخراج انواع رمزارز به برق زیاد و البته ارزانی نیاز دارند که ایران یکی از بهترین کشور‌ها برای فعالیت این دستگاه‌هاست.
میزان مصرف برق دستگاه‌های استخراج بیت‌کوین بسته به نوع دستگاه و تعداد دستگاه‌هایی که با هم کار می‌کنند متغیر است و محاسبه میزان مصرف با در دست بودن این اطلاعات ممکن است. اما با توجه به اینکه در هر مزرعه (مجموعه دستگاه) استخراج بیت‌کوین تعداد زیادی دستگاه کار می‌کنند، مصرف برق هر مزرعه می‌تواند تا اندازه یک واحد تولید صنعتی کوچک تا متوسط بالا برود.
چه زمانی در ایران سر زبان‌‌ها افتاد؟
سال ۱۳۹۵ همزمان با اوج گرفتن بهای «بیت کوین»، نام این رمزارز در ایران مطرح شد، اما همان زمان با سقوط ارزشش تا حدی از رونق سرمایه‌گذاری روی بین‌کوین افتاد.
تیر ماه سال ۱۳۹۶ زمانی که در توئیتر تصاویر یک مزرعه کوچک استخراج رمزارز منسوب به یک مسجد در ایران منتشر شد، افکار عمومی نسبت به این ارزها و دستگاه‌های مرتبط با آنها حساس‌تر از قبل شد.
در پی بالا گرفتن انتقا‌هاد، مقام‌های مسئول راه اندازی مزرعه استخراج بین‌کوین برق رایگان مسجد را تکذیب کردند، اما این ماجرا خبرساز شد و بعد‌ها گزارش‌هایی از وجود مزرعه‌های دیگر با استفاده از برق رایگان یا یارانه‌ای منتشر شد.
ادعای'دور زدن تحریم‌ها' با رمزارزها
در همان سال ۱۳۹۶ اندک اندک بحث امکان استفاده ایران از رمزارزها مخصوصا بیت‌کوین برای دور زدن تحریم‌ها و دستیابی به پول مطرح شد. از آن زمان تاکنون مقام‌های بسیاری در ایران از ضرورت استفاده از این روش سخن گفته‌اند.
آنها می‌گویند جمهوری اسلامی هم‌چون ونزوئلا، روسیه و کره‌شمالی می‌تواند با استخراج و فروش این رمزارزها به منابع مالی خوبی دست پیدا کند.
رمزارزها که بیت‌کوین یکی از مشهورترین آنها ست تحت کنترل هیچ دولت و نهادی نیستند و به همین دلیل یکی از جایگزین‌های جذاب پول برای افراد و گروه‌هایی است که فعالیت‌های غیرقانونی و حتی مجرمانه دارند. البته در سال‌های اخیر بسیاری از شهروندان عادی کشورهای جهان هم به استفاده از رمزارزها رو آورده‌اند.
تاثیر امکان 'دور زدن تحریم‌ها' در افزایش ماینر‌ها
مطرح شدن "امکان بالقوه رمزارزها برای دور زدن تحریم‌ها" باعث شد گسترش فعالیت‌های مزارع پیدا و پنهان در ایران شد.
منبع تصویر، IRIBNEWS
توضیح تصویر،
مزرعه استخراج بیت‌کوین در ایران
از سال ۱۳۹۶ به بعد گزارش‌های قابل توجهی از ورود افراد و شرکت‌های خصوصی و یا حتی "دولتی" و "شبه دولتی" در ایران به این حوزه منتشر شده است.
این موج به قدری گسترده شد که استخراج رمز ارزها در ایران از سال ۱۳۹۸ مشروط به دریافت مجوز قانونی شد؛ البته بسیاری هم بدون مجوز در مزارع خصوصی دست به این کار زدند.
طی سال‌های اخیر هزاران دستگاه استخراج (ماینر) به صورت قاچاق وارد ایران شده است. بر اساس آمار غیررسمی، در حال حاضر حدود ۱۸۰ هزار دستگاه ماینر در ایران وجود دارد که «حدود ۸۰ هزار دستگاه ماینر در اختیار افراد و شرکت‌های خصوصی و غیر دولتی و مابقی متعلق به نهادهای دولتی است.»
توجه به محدودیت‌های ماهانه تراکنش‌های مالی رمزارزها در مبادلات بین‌المللی، برآورد فعالیت‌های ایران در تولید رمزارزها نامشخص مانده است. همچنین تاکنون از سوی مقام‌های ایران علنی نشده و معلوم نیست که این کشور ماهانه چقدر ارز استخراج و وارد بازار می‌کند.
چه نهاد‌هایی در ایران ذی‌نفع هستند؟
یک گزارش رسمی که سال ۱۳۹۸ از سوی پژوهشکده تحقیقات راهبردی وابسته به "مجمع تشخیص مصلحت نظام" منتشر شده، می‌گوید در ایران "چندین نهاد مهم اقتصادی، سیاسی و امنیتی" در موضوع رمزارزها ذی‌نفع هستند.
در این گزارش از بانک مرکزی، مجلس، حوزه‌های علمیه، وزارت صنعت، مرکز ملی فضای مجازی و ستاد راهبردی اقتصاد مقاومتی از جمله نهادهای ذی‌نفع نام برده شده است.
این گزارش همچنین از سازمان‌‌‌های «امور مالیاتی»، «مبارزه با قاچاق کاال و ارز»، «بورس اوراق بهادار»، «صدا و سیما» و شورای عالی امنیت ملی در کنار سایر نهادهای اطلاعاتی و امنیتی به عنوان سایر نهادهای ذی‌نفع نام برده است.
تهیه‌کنندگان این گزارش هیچ اشاره‌ای به فعالیت، نقش و چگونگی سودبری این نهاد‌ها رمزارزها نکرده و تنها به بیان نام این نهاد‌ها و سازمان‌ها اکتفا کرده‌اند.
تهدید‌های رمزارزها برای ایران
رازداری رمزارزها و ناتوانی ایران در پیگیری مبادلات مالی آن از نظر برخی نهادهای امنیتی و مطالعاتی در ایران به عنوان یکی از تهدید‌ها تلقی شده است.
این نهاد‌ها همچنین می‌گویند از آنجا که «حــدود ۸۰ درصــد بیت‌کویــن جهــان در چیــن تولیــد می‌شــود و ایــالات متحــده مقصــد فــروش بیــش از ۴۰ درصـد بیت‌کویـن جهـان اسـت»، این موضوع می‌تواند منجر به «هژمونی مالکان رمزارزها و امکان ضربه به اقتصاد ایران» شود.
آنها همچنین هشدار داده‌اند که فعالیت در این حوزه می‌تواند به افزایش «کلاهبرداری»، سهولت مبادلات مالی میان «تروریست‌ها» و امکان وضع تحریم‌های جدید آمریکا علیه تهران منجر شود.
رمزارزها چه سودی برای ایران دارند؟
بعد از موضوع کلان دور زدن تحریم‌ها، بحث استقلال ایران از سیستم‌های مالی تحت کنترل کشورهای غربی به خصوص «سوئیفت» از مهمترین ویژگی‌های مثبت رمزارزها نزد مقام‌های ایران است.
در بنــد هشــتم از اســتراتژی ملــی آمریــکا در برخــورد بــا "فعالیت‌هــای بی‌ثبات کننــده ایــران در منطقــه"، دربــاره خطــر بهره‌گیــری تهران از رمزارزهـا بـرای فـرار از تحریم‌هـای اقتصـادی هم سخن به میان آمده است، موضوعی که مقام‌های ایران امید دارند با افزایش فعالیت در حوزه رمزارزها بتوانند از آن در امان بمانند.
استخراج بیت‌کوین برای ایران چقدر هزینه دارد؟
محاسبات برخی پژوهشگاه‌های ایران می‌گوید برای استخراج هر «بیت‌کوین» نیاز به انرژی برق معادل ۲۰ بشکه نفت است. این محاسبه زمانی منتشر شده که قیمت هر «بیت کوین» هفت هزار دلار بود.
پژوهشکده تحقیقات راهبردی وابسته به مجمع تشخیص مصلحت نظام هم بر همین اساس به مقام‌های ایران پیشنهاد کرده «بــا تبدیــل نفــت بــه بــرق و صــرف آن در فرآینــد اســتخراج (بیت‌کوین)، از هــر بشــکه نفــت ۳۵۰ دلار (حــدود هفـت برابـر فـروش یـک بشـکه نفـت در بـازار آزاد) درآمـد کسـب کند.»
البته قیمت هر «بیت‌کوین» در حال حاضر بیش از ۳۷ هزار دلار است و این محاسبات مربوط به زمانی است که قیمت بین‌کوین بسیار پایین‌تر بوده است.
این پژوهشکده با اشاره به سود بالای تبدیل نفت در ایران به برق به منظور استخراج «بیت‌کوین» پیشنهاد کرده برق مورد نیاز مزارع استخراج رمزارزها به قیمت بیـش از هزار تومـان بـه ازای هـر کیلـووات سـاعت در اختیار آنها قرار بگیرد.
موضوعی که تیر ماه سال ۱۳۹۸ زمانی که ارزش هر «بیت کوین» حدود ۱۲ هزار دلار بود، خبرگزاری بلومبرگ نوشت استخراج هر واحد «بیت کوین» برای ایران هشت هزار و ۳۰۰ دلار درآمد دارد.
بر مبنای همین پیشنهاد‌ها و گزارش‌ها بود که سال ۱۳۹۸ به چینی‌ها اجازه داده شد که بزرگترین مزرعه تولید «بیت کوین» به ظرفیت ۶۰ مگاوات در رفسنجان را راه‌اندازی کنند؛ مزرعه‌ای که این روز‌ها فعالیت آن مورد توجه ایرانی‌ها قرار گرفته است.
توجهی که پیش‌تر در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس چنین بازتاب یافته بود که «حجم تراکنش‌های ۱۰ ارز مجازی برتر بيش از ۱۰ ميليارد یورو است. یعنی اگر حجم تراکنش روزانه فروش نفت یک کشور با ميزان دو ميليون بشكه و نرخ هر بشكه ۶۰ یورو باشد این ميزان تراکنش کمتر از دو درصد اندازه معاملات روزانه ارزهای مجازی است.»
مجلس هم حامی رمزارزها است
فعالیت منسجم پیدا و پنهان ایران در زمینه استخراج رمزارزها در کمتر از دو سال ظاهرا به اندازه‌ای سود‌آور بوده که گروهی از نمایندگان مجلس پیشنهاد تامین ارز مورد نیاز کشور از این طریق را هم مطرح کردند.
این نمایندگان آذر ماه امسال طرحی با عنوان «تامین ارز با استفاده از جهش تولید صنعت استخراج رمزارز» تحویل هیات رئیسه مجلس دادند که در آن از «آیین نامه ابلاغی هیات وزیران با ویژگی قیمت بالا برای گاز تحویلی به نیروگاههای برق جهت تولید رمزارز» انتقاد شده است.
این طرح در واقع دولت را مکلف و موظف به حمایت از سرمایه‌گذاران در بخش صنعت برق، ارائه گاز با قیمت پایین به نیروگاه‌ها به منظور تولید برق با هدف افزایش فعالیت مزارع استخراج رمزارزها می‌کرد.
بخش قابل توجهی از نهادهای مطالعاتی و پژوهشی در یک‌سال اخیر با حمایت از سرمایه‌گذاری ایران در بازار رمزارزها، پیشنهاد کرده‌اند که گاز با قیمت اندکی به نیروگاههای تولید برق داده شود، از سرمایه‌گذارای در بخش برق حمایت شود و از ۲۰ هزار مگاوات برق ذخیره طی یک‌سال برای استخراج رمزارزها استفاده شود.
این پیشنهاد‌ها در شرایطی ارائه شده که براساس آمار‌های رسمی، برق مصرفی دستگاه‌های مجاز و غیرمجاز استخراج کننده برق در ایران، روزانه رقمی معادل ۶۱۰ مگاوات است؛ عددی که تا ۲۰ هزار مگاوات برق ذخیره شده فاصله زیادی دارد و معلوم نیست اگر ایران بتواند از تمام این ذخیره برق استفاده کند، چقدر خواهد توانست رمزارز استخراج کند.